POCZĄTKI PISKOROWIC

Rdzenni mieszkańcy Piskorowic uważają, że wieś Piskorowice istnieje od niepamiętnych czasów. Jak dotąd, pomimo starań nie udało się odnaleźć dokumentu o pierwszej lokacji wsi. Odnośnie pierwotnej lokacji należy rozważyć co najmniej dwie możliwości.
1. Miejscowość istniała w oparciu o zwyczajowe prawo staro-ruskie, możliwe, że już w XIII wieku i taki dokument w ogóle nie istniał.
2. Piskorowice zostały założone na prawie wołoskim (na początku XIV wieku, które na naszych terenach było stosowane, przykład Ożanna), a dokument lokacyjny nie przetrwał do naszych czasów.

Nie należy wykluczać odnalezienia w archiwach w przyszłości informacji dotyczących początków osady czy wsi Piskorowice. Obie hipotezy opierają się na tezie, że Piskorowice istniały już w czasach panowania Rusi, czyli przed przyłączeniem ziemi Przemyskiej do Korony w 1340 r. przez króla Kazimierza Wielkiego. Dowody na poparcie powyższej tezy: 1. Rzeka San Wprawdzie Piskorowice znajdują się generalnie w granicach dawnej, trudnej do przebycia i słabo zaludnionej ówcześnie Puszczy Sandomierskiej, to jednak leżą w bezpośredniej bliskości dużej, spławnej rzeki San, na jej prawym brzegu po przeciwległej stronie ujścia Wisłoka. Ówcześnie to właśnie duże rzeki i jej tereny przybrzeżne stanowiły arterie komunikacyjne i były gęsto zaludnione już w okresie brązu i kultury łużyckiej (Pisk. st. 1 – osada, Pisk. st. 4 – cmentarzysko ciałopalne, Paluchy st. 1 – cmentarzysko, itp.). Lokalna, wijąca się rzeczka Lubinka zapewniała dostęp do wody i ryb, szeroka dolina Sanu z urodzajnymi ziemiami pozwalała na hodowlę udomowionych zwierząt i rozwój rolnictwa. 2. Szlak handlowy Wieś położona na ważnym szlaku handlowym Lwów, Lubaczów, Krzeszów, Sandomierz, Kraków lub Toruń, który miał duże znaczenie w XIII i XIV wieku. Kupcy mieli obowiązek przemieszczać się szlakami, a książęta mieli kupcom zapewnić bezpieczeństwo. 22 stycznia 1315 r. w Sandomierzu Władysław Łokietek pozwolił jeździć Krzyżakom i kupcom z Torunia na Ruś przez Brześć Kujawski, Łęczycę, Opatów. Droga ta dalej przebiegała przez Krzeszów, Lubaczów, Gródek do Lwowa. Szlak ten przyczynił się do rozwoju Krzeszowa, który już w XIII w. był centrum wołostii, która obejmowała swoim zasięgiem terytorium na obydwu brzegach Sanu, przy granicy z dzielnicą krakowskosandomierską – od Tanwi po Wisłok, na lewym brzegu Sanu z Sokołowem Młp. i Tryńczą, a na prawym aż po wołostię lubaczowską. Należy zakładać, iż Piskorowice, zlokalizowane na szlaku istniały już w „wołostii” Krzeszowskiej.

Zaborszczyzna

Terminu Zaborszczyzna (Zaborze) użył po raz pierwszy w pismach hetman i kanclerz koronny Jan Zamoyski w XVI wieku. Nazwa geograficzna Zaborszczyzna odnosiła się do okolic Krzeszowa i Tarnogrodu. Używali jej głównie urzędnicy Ordynacji Zamojskiej dla określenia obszaru podległego zarządowi dóbr. Najstarszą wzmiankowaną w XII wieku miejscowością Zaborszczyzny jest Krzeszów. Do najstarszych miejscowości Zaborszczyzny należą także, mające XIV- wieczny rodowód, Obsza, Łukowa, Zamch, Chmielek, Babice, Piskorowice, Księżpol.

Przekazy pokoleniowe

W Piskorowicach istnieją przekazy z pokolenia na pokolenie o istnieniu Starej Wsi, położonej w południowo-zachodniej części obecnych Piskorowic i z miejscem zwanym Pod Świętym (o czym pisze również Maria Ożga), w którym to miejscu istniała świątynia – drewniana cerkiew prawosławna, która z nieznanych powodów zapadła się. 5. Piskorowice – wieś ruska Zdobycze polskie na Rusi rozpoczęte w połowie XIV w. wprowadziły do państwa polskiego znaczny procent ludności ruskiej, etnicznie i kulturowo obcej, należącej do obrządku wschodniego (prawosławia, później obrządku greko-katolickiego). Kazimierz Wielki przyrzekł chronić obrządki, prawa i zwyczaje narodu ruskiego. Do 1434 r. w Ziemi przemyskiej obowiązywało prawo ruskie. Ludności ruskiej równoważyła liczebnie dość liczna kolonizacja ziem ruskich przez drobne rycerstwo polskie, którą prowadzili Kazimierz Wielki, Władysław Opolczyk i Jagiellonowie. Wieś Piskorowice przez wieki uważana była za wieś ruską, ze zdecydowaną większością Rusinów, jej rdzennych mieszkańców. Świadczy to o ich silnym zakorzenieniu w języku, kulturze i przynależności ruskiej, co było utrwalane wyznaniem i nie poddaniu wieki trwającej polonizacji. Od końca XVI w. w procesie tym ważny udział miała Ordynacja Zamoyskich, która nie faworyzowała żadnego wyznania i wspierała większość mieszkańców w budowie świątyń. Wcielenie Rusi Czerwonej do Królestwa stanowiło początek formowania się tolerancyjnej, wielonarodowej Rzeczypospolitej. Nie polskie nazwy pól: Zumenie, Ispa, Isep. 6. Brak dokumentu założenia wsi Zaświadcza o tym, że wioska już istniała i nie było potrzeby zakładania nowej osady na prawie niemieckim w tej lokalizacji. W regionie pod koniec XIV w. lokowane były wsie na prawie niemieckim: Rzuchów – 1390, Wierzawice -1390, Dębno -1397, Giedlarowa – 1409. 7. W roku 1415 za panowania króla Władysława Jagiełły Piskorowice już znajdowały się w starostwie krzeszowskim, które było królewszczyzną. 8. Powtórna lokacja 38 Piskorowice wczoraj i dziś W roku 1441 doszło do przeniesienia na nowe miejsce wsi Piskorowice, która została zorganizowana na prawie niemieckim. Inwestycję tę przeprowadził i objął sołectwo w tej wsi łowczy nadworny króla Władysława III, Marcin z Woli. Powtórna lokacja na prawie niemieckim spowodowana była zwiększeniem efektywności gospodarowania i powiększenia wysokości dochodu. Wioska została przeniesiona nieco na północ, z centrum w okolicy obecnego kościoła, Szkoły i Rzek, zaplanowana jako ulicówka. Zajmowała duży obszar od granicy z Rzuchowem aż do granicy z Wylewą z przysiółkami gniazdowymi: Chałupkami, Mołyniami, Piganami i Paluchami oraz Wygnankami.

Wołostia Krzeszowska

Poniżej przedstawiono informacje dotyczące wołostii Krzeszowskiej – królewszczyzny, w której znajdowały się Piskorowice: − Obszar terenu (odpowiadający powiatowi) istniejący na Rusi. Krzeszów był centrum zarządzającym − Po przyłączeniu do Rzeczpospolitej – królewszczyzna, starostwo niegrodowe (districtus) − Jaśko Kustra – starosta krzeszowski w latach 1374 – 1390, następnie dobrami tymi zarządzał jego brat Drogosz z Chrobrza i syn Mikołaj − 1427 – 1439 r. – zarządzał książę Ziemowit − W latach 20-tych XV w. doszło do podziału dóbr powiatu krzeszowskiego na 3 starostwa (krzeszowskie, zamechskie i leżajskie – które zostało w 1433 r. przekazane Spytkowi z Tarnowa i Jarosławia) − W starostwie krzeszowskim w tym okresie od 1439 r. administrował Mikołaj Małdrzyk z Kobieli − W następnych latach starostwem administrowali: Żegota Rożnowski, Jan Kobylański i Mikołaj Ostrowski − Na przełomie XV i XVI w. rozwój terytorium został zakłócony przez liczne najazdy tatarskie, które sięgały Wisły − W ciągu pierwszej połowy XVI w. na terenie starostwa w osadach przybywa karczm i młynów − Dobrami zarządzali: Jakub Szydłowiecki – do 1509 r., Stanisław Chroberski – 1511- 1520 r. W styczniu 1520 r. dobra otrzymał Jan Spytek Tarnowski, a w 1568 włość krzeszowską objął Stanisław Tarnowski – miecznik krakowski − Decyzją sejmu w Toruniu w 1576 r. całą włość krzeszowską przekazano Marcinowi Ossolińskiemu, który zmarł 2 lata później − Stefan Batory w dniu 8 grudnia 1580 r. oddał w dzierżawę dobra krzeszowskie kanclerzowi i hetmanowi wielkiemu koronnemu, 46-letniemu Janowi Zamoyskiemu w uznaniu zasług dla Rzeczpospolitej Piskorowice, wieś, pow. Jarosławski, w roku 1515 płaci od 12,5 łana, karczmy, pop gr. 15 – wypis ze Źródeł Dziejowych, Ziemi Przemyskiej

Ordynacja Zamoyskich

Podstawową zasadą działalności gospodarczej Jana Zamoyskiego była oszczędność. Z żelazną dyscypliną przestrzegał on prawidłowego wydawania pieniędzy. W dobrach ordynacji prowadzone były regestry (dziś rejestry): przychodów, rozchodów, bydła na folwarkach, wysiewu zboża, itp. Był troskliwym gospodarzem. Dbał o rozwój warzywnictwa, zakładał sady, barcie, stawy rybne, prowadził na wielką skalę hodowlę koni, bydła rogatego, zabiegał o wysokie plony zbóż. Budował gorzelnie, browary, tartaki i młyny. Prowadził racjonalną gospodarkę łowiecką. Zakładał parki i zwierzyńce. Popierał rozwój przemysłu szklarskiego, włókienniczego, hutnictwa i rzemiosła. Zamoyski w ordynacji założył 10 zakładów wytapiających rudę żelaza oraz 4 huty szkła, pierwszą w Polsce wytwórnię safianów (barwiona, cienka i miękka skóra kozia, używana do oprawiania, obić i wyrobów galanteryjnych) i kilkanaście cegielni oraz rozpoczął eksploatację kamieniołomów. Dla rzemieślników zorganizował w Zamościu przedsiębiorstwo kredytowe. Dzięki olbrzymim włościom, ciężkiej pracy poddanych oraz racjonalnej gospodarce osiągał fantastyczne na owe czasy dochody – około 200 000 zł rocznie. Ordynacja zamojska istniała 355 lat. Dziś o jej bogatej historii świadczą cenne dokumenty i eksponaty prezentowane w Muzeum Zamojskim na otwartej w 1997 roku stałej ekspozycji pt. „Ordynacja Zamojska 1589-1944”. Ordynacja Zamojska została utworzona na podstawie specjalnej ustawy sejmowej z 1589 r. i zatwierdzona przez sejm w 1590 r. W składzie ordynacji znalazły się miasta Zamość i Tarnogród oraz 37 wsi, w tym Piskorowice. Ordynacja Zamojska została rozwiązana Dekretem PKWN w 1944 r. 4.6.

Piskorowice w Ordynacji Zamoyskich

Drugie miejsce pod względem obszaru zajmował klucz krzeszowski, przedtem starostwo, którego wsie leżące razem z sąsiednią włością zamechską w dorzeczu rzeki Tanwi wypełniały cały pas północny ziemi przemyskiej. Jako królewszczyzna włość ta składała się w r. 1579 z 9 wsi, a to Krzeszowa z zamkiem, Piskorowic, Kulna, Woli Kulońskiej, Biszczy, Korchowa, Księżpola, Bukowiny i Kamionki. W 1589 r. w skład tej włości wchodziło miasto Tarnogród wraz z 8 wsiami o łącznej liczbie łanów 78,5. Miała ona 750,1 km2 powierzchni (wraz z odrębnie leżącą wśród dóbr starostwa Leżajskiego wsią Piskorowice, zajmującą obszar 22,5 km2 ). W kluczu krzeszowskim istniało w 1589 r. 4 folwarki (na ogólną ilość 12 wsi), a to: w Krzeszowie, Piskorowicach, Księżpolu i Biszczy. Ponadto w Piskorowicach znajdował się młyn wójtowski oraz 2 karczmy -ordynacka (dworska) i wójtowska. W roku 1589 w starostwie krzeszowskim: Piotr Malicki płacił tu od 12 łanów, 2 łany wójt, 1/4 łana popa, karczmy, młyna, 2 zagrodników wolnych, 12 zagrodników z rolą, 10 komorników z bydłem, 13 komorników ubogich, 2 rzemieślników. Dalsze dzieje 1648 r. – echa powstania Chmielnickiego 1655 – 1660 r. – potop szwedzki 1657 r. – najazd Rakoczego II 1768 – 1772 r. – konfederacja Barska 1772- 1918 r. – Piskorowice w zaborze Austro-Węgierskim, Galicja 1863 – 1865 r. Powstanie Styczniowe 1914 – 1918 r. – I Wojna Światowa 1918 – 1945 r. – II Rzeczpospolita 1939 – 1945 r. – II Wojna Światowa

Chciałbym tu zwrócić się, zwłaszcza do młodego pokolenia, wychowanego już w wolnej Polsce, abyście nie zapominali o jakże bogatej historii swojej wioski, Waszej Małej Ojczyzny, z której zapewne Jesteście bardzo dumni, a której jakże piękna, choć i czasami trudna historia, to właśnie przed Wami ma jeszcze tak wiele do odkrycia.

Władysław Czajka