Jonasz należy do proroków mniejszych Starego Testamentu. Był synem Amittaja z Gat-Chefer w Galilei, na terytorium Zabulona. Żył za panowania Jeroboama II, w I połowie VIII w. przed Chr., w królestwie północnym, zwanym także królestwem Izraela.

Zadaniem  dla Jonasza, wyznaczonym przez Boga była misja dotarcia   do Niniwy, stolicy Asyrii – wroga Izraelitów,  by ogłosić  mieszkańcom  wyrok Boży (całkowita zagłada miasta), za zło którego się dopuścili jeśli nie okażą skruchy.

Jonasz postanawia zrezygnować z tego posłannictwa i ucieka. Wsiada na statek, który płynie do Tarszisz. Na pełnym morzu statkiem  miota sztorm. Marynarze przestraszeni, próbują ustalić przyczynę zagrożenia. Dopiero wtedy Jonasz przyznaje, że jest on Hebrajczykiem, czcicielem Jahwe, i że ucieka od zadania, które mu wyznaczył Bóg. Mówi, że jedynym dla nich ratunkiem od burzy może być wyrzucenie go do morza, co oni po nieskutecznych próbach ratowania statku czynią.  Wtedy morze się uspokaja.

Bóg posyła wielką rybę, aby połknęła Jonasza, i prorok przebywa w jej brzuchu trzy doby. Przez cały ten czas Jonasz modli się do Boga, wołając o pomoc i oświadcza, iż teraz spełni to, co ślubował. Na rozkaz Boga, ryba wypluwa Jonasza na suchy ląd.

Bóg powtarza Jonaszowi swój nakaz. Tym razem prorok posłusznie wypełnia swoje zadanie, udając się do Niniwy, głosi napomnienie jej mieszkańcom przez czterdzieści dni. Mieszkańcy dają posłuch Jonaszowi i zaczynają wierzyć Bogu, okazują skruchę i Bóg miłosiernie oszczędza miasto.

Jonasz nie może się z tym pogodzić, stwierdza, że od samego początku wiedział, że Bóg ocali miasto i dlatego uciekał do Tarszisz. Niezadowolony i rozgoryczony, robi szałas niedaleko miasta i czeka, pragnąc zobaczyć co się teraz stanie. Bóg sprawił, że obok wyrósł krzew rycynusowy, dając Jonaszowi cień. Jonasz bardzo się ucieszył tym krzewem, ale następnego ranka Bóg zesłał robaczka, który uszkodził krzew, a potem Bóg zesłał gorący wschodni wiatr, który razem z prażącym słońcem osłabił Jonasza. Jonasz życzył sobie śmierci i mówił „Lepiej dla mnie umrzeć aniżeli żyć” (Jon 4, 8-9). Na to rzekł Bóg do Jonasza „Czy słusznie się oburzasz z powodu tego krzewu?” (Jon 4, 9-10). Odpowiedział „Słusznie gniewam się śmiertelnie”(Jon 4, 9-10). Rzekł Bóg: „Tobie żal krzewu, którego nie uprawiałeś i nie wyhodowałeś, który w nocy wyrósł i w nocy zginął. A czyż Ja nie powinienem mieć litości nad Niniwą, wielkim miastem, gdzie znajduje się więcej niż sto dwadzieścia tysięcy ludzi, którzy nie odróżniają swej prawej ręki od lewej, a nadto mnóstwo zwierząt?”(Jon 4, 10).

O Jonaszu wspomniał Chrystus, a nawet się do niego porównał. Podał też przykład, że po misji Jonasza pogańska Niniwa się nawróciła, a Żydzi podający się za wierzących, nie chcą się nawrócić. W innej Ewangelii, Chrystus mocno upomina żądnych cudów (cudowności) Żydów – faryzeuszy i zaznacza, że otrzymają taki cud – cud zmartwychwstania. Jonasz trzy dni w rybie, Chrystus trzy dni w ziemi.

Księga Jonasza nie ma charakteru historycznego, lecz dydaktyczny, a jej bohater nie jest postacią historyczną. Jest to przypowieść, podobna do przypowieści ewangelicznych. Celem takiego utworu jest przekazanie pouczenia religijnego za pomocą wymyślonej fabuły. Jonasz jest antybohaterem, bo nie chce wypełnić swego powołania prorockiego. Postawa Boga ukazuje, że Jego wyznawca, a tym bardziej prorok, powinien być człowiekiem łagodnym i miłosiernym, cierpliwym i pełnym łaskawości. Postawa niechęci do innych, ksenofobii, którą reprezentował Jonasz, została potępiona. Bóg miłuje każdego  człowieka i pragnie zbawienia dla wszystkich ludzi. Takim winien być też jego wyznawca.

Czasem spotykamy się z twierdzeniem, że Bóg Starego Testamentu, to Bóg karzący, nielitościwy i okrutny. I rzekomo dopiero w Nowym Testamencie postać Jezusa jest pełna współczucia, litości, zrozumienia dla ludzkich wad. A tymczasem w Księdze Jonasza znajdujemy zgoła innego Władcę świata.

Postać proroka Jonasza jest niezwykle barwna. Mimo oporu, niechęci do ludzi i wielu innych negatywnych cech, jest przez Boga tolerowany czy wręcz hołubiony. Dlaczego? Warto odpowiedzieć sobie na to pytanie. Księga Jonasza jest najkrótszą księgą w całej Biblii, tym bardziej należałoby sięgnąć do jej lektury.

Tekstem biblijnym zainteresował się i napisał własne opowiadanie pod tym samym tytułem sam Mistrz Roman Brandstaetter – polski pisarz nawrócony z judaizmu.

Anna Rudnicka